[De constitucione pacis et treuge dicti domini regis Jacobi, facta apud Dertusam]

In Christi nomine.

Notum sit cunctis quod cum nos, Jacobus, Dei gratia rex Aragonum, comes Barchinone et dominus Montispessulani, Crucem sumpserimus ad expugnandas barbaras naciones, vocatis venerabilibus patribus, scilicet S., archiepiscopo Terrachone, et episcopis ac nobilibus et civibus Cathalonie, ut apud Dertusam, omnes pariter convenirent daturi nobis consilium et iuvamen ad Crucis negocium provehendum, dicti archiepiscopus, et vicensis, barchinonensis, ilerdensis, dertusensis episcopi, frater Bremundus de Monte Arencho, magister Hospitalis, et B. de Campanis, comendator Ripparie, G. de Montecathano vicecomes Biarni, R. de Cervaria, G. de Cervilione, R. de Montecathano, G. R. seneschalcus, B. de Portella, pro se et pro A. de Castro Bono, et pro R. Gaucerandi, G. de Claromonte, pro se et [pro] R. Alamanno, et [pro] F. de Sancto Martino, G. de Sancto Vincencio, pro se et pro G. Umberti et [pro] G. de Palafollis, P. de Montegrino, pro se et pro Poncio Guillelmi, fratre suo, et pro D. de Rochabertino. Item, de civitatibus: de Barchinona, B. Burgeti, vicarius, et P. Gruni, R. de Plica Manibus, B. de Salzeto, B. Barutini; de Gerunda, A. de Bisulduno, baiulus, Martinetus de Vicco; de Ilerda, R., repositarius, R. Rotundi, P. Sancii, ac universi probi hominibus dertusenses; et multi alii clerici, milites, cives et probi homines, convenerunt, quia tempus instabat nostri exercitus faciendi, et mora periculum generabat, ibi, de formacione pacis et treuge de statu nostro et terre in melius reducendo, cum ipsis tractavimus diligenter.

Et habitis deliberacione et consilio salutari, paces et treugas in Cathalonia, a Cinca usque ad Salsas, formavimus in hunc modum:

[1] In primis, parentum nostrorum sequentes vestigia, cathedrales, ecclesias et omnes alias, et cimiteria, et sacraria, sub pace et treuga constituimus. Ita quod nullus eas vel earum cimiteria facta vel facienda, presumat invadere vel infringere, nichilque inde abstrahere atemptet, temeratoribus pena sacrilegii feriendis, quam episcopus habeat, dampnum in duplum passo primum integriter restituto.

[2] Ecclesias quoque incastellatas, sub eadem pacis et treuge deffensione constituimus, ita tamen quod si raptores vel fures in eisdem ecclesiis predam vel aliqua maleficia congregaverint, querimonia ad episcopum in cuius episcopatu comissum fuerit, et ad nostrum vicarum deferatur, et tunc per nostrum iudicium quod comissum fuerit emendetur, vel a pace predicta ecclesia sequestretur.

[3] Dominicaturas quoque episcoporum, clericorum, canonicarum et monasteriorum, et ecclesiarum et dominicaturas nostras, sub eadem pace et treuga et securitate constituimus.

[4] Item, sub eadem pace et treuga constituimus omnes clericos et ecclesias, in quocumque fuerint ordine constituti, et res earum, mobiles et immobiles et semoventes.

[5] Item, sub eadem pace sint vidue, pupilli et orphani et omnes miserabiles persone, et res eorum, mobiles et immobiles et semoventes.

[6] Item, sub eadem pace constituimus omnes homines et possessiones ecclesiarum, clericorum et bona eorum, mobilia et immobilia ac semoventia.

[7] Item, sub eadem pace sint venerabiles domus Templi et Hospitalis Iherosolimitani, et eorum monasteria, et eorum grangie, et quelibet alia loca religiosa, et alia quelibet hospitalia, et omnes homines et possessiones eorum, et omnes alias res, mobiles et immobiles et semoventes.

[8] Item, sub hac pace sint castra, vile, mansi, domus et possessiones magnatum et omnium aliorum militum, et alias res eorum et suorum hominum, sive sint alodia sive feuda.

[9] Item, sub hac pace sint cives et burgenses, et omnes alii castrorum et villarum Cathalonie, et villarum ecclesiarum et locorum religiosorum habitatores, et omnes res eorum et iura, et omnes possessiones que ab eisdem uno vel diversis titulis possidentur.

[10] Item, sub eadem pace sint camini et strate et omnes homines, tam domestici quam peregrini, mercatores et omnes alii per eas euntes et redeuntes, cum omnibus que secum duxerint et portaverint.

[11] Item, sub hac pace sint iudei et sarraceni, qui videlicet sub fide et custodia regia in Cathalonia habitant, et omnes res et possessiones eorum.

[12] Item, sub hac pace sint villam et villane, sive pagenses, et rustici homines ecclesiarum et clericorum et locorum religiosorum, militum, burgensium et civium, et omnes res eorum, mobiles et immobiles et semoventes, et animalia aratoria et non aratoria, oves et boves, equos et equas, asinos et asinas, et omnia animalia grossa et minuta, et omnia alia bona rusticorum et rusticarum, ad ius militum pertinentium, sive sint de alodio militum vel de feudis.

[13] Item, sub eadem pace sint omnia molendina, columbaria, palearia, mansi, domus, campi, vinee et omnes arbores cuiuscumque generis sint, trillee, orti et ortales, et generaliter omnia aliqua que possint haberi, possideri et etiam quasi possideri, et omnes homines et femine cuiuscumque sint condicionis et sexus, exceptis militibus et filiis eorum, a XV annis supra, qui inter se guerram habuerint, cum toto suo arsenio, et exceptis propriis hominibus quos dominis suis liceat in camino vel extra capere.

[14] Item, sub eadem pace sint omnes homines cuiuscumque sint condiciones, dignitatis, vel sexus aut ordinis, ad nostram curiam venientes, stantes et etiam redeuntes, quousque ad propria sint reversi et postea.

[15] Item, sub eadem pace sint guidatica nostra singula, et antecessorum nostrorum, et censualia, et pennones, et omnia regalia nostra.

[16] Item, statuimus quod nullus mercator extraneus, vel alius pignoretur in villa et extra villam, nisi debitor sit principalis, aut pro alio fideiussor, vel nisi fuerit inventa fatica iuris in villa unde ipse mercator fuerit manifeste, in quibus etiam casibus in villa solum modo auctoritate nostri vicarii pignoretur.

[17] Item, constituimus quod siquis miles vel aliquis alius super pace et treuga fractis, sive in quibuslibet aliis dampnis, de aliquo alio conqueratur, et reus monitus a vicario noluerit ei in iure, sicut debuerit respondere, vel alias satisfacere, hostendat hec vicarius episcopo diocesis ut moneat eum quod satisfaciat conquerenti. Et si amonitus obtemperare noluerit, excomunicetur ab episcopo, et a vicario et paciariis excludatur a pace et treuga ipse et res sue, et ad satisfaccionem eum vicarius districte compellat. Et si forte episcopus fuerit necgligens, vicarius nichilominus compellat eum ad satisfaciendum.

[18] Item, sub hac pace statuimus quod nullus miles aut aliquis alius, propter guerram aliquod factum, ignem mittat ad nocendum alicui.

[19] Item, sub hac pace statuimus quod si aliquis nobilis aliquem militem suum reptaverit, vel aliquam aliam querimoniam habuerit, et ipse miles velit se excondire de reptamento illo, secundum Usaticos Barchinone, et de aliis querimoniis directum facere secundum quod debuerit, et dominus et excondimentum suum, vel directum noluerit, sep ipsum voluerit agravare, nos teneamur ipsum militem suum contra nobilem illum deffendere et iuvare. Si vero ipse miles, de reptamento illo se excondire noluerit, secundum Usaticos Barchinone, vel de aliis querimoniis noluerit directum facere secundum quod debuerit, eundem dominum contra eundem militum suum iuvare et deffendere teneamur.

[20] Item, sub hac pace statuimus quod nullus portet fundibulum, guciam vel gatam, aut aliquod aliud ingenium contra aliquem, sine speciali nostra licentia et mandato hec trahat cum eis, nisi de hoc habeat a nobis, vel antecessoribus nostris, privilegium speciale.

[21] Item, sub hac pace statuimus quod nullus vicarius aut baiulus, vel miles, vel filius militis, seu quilibet alius, faciat questiam de blado, nisi de suis propriis hominibus.

[22] Quicumque autem hanc pacem, infra XV dies ex quo amonitus fuerit, iurare noluerit, ab hac pace cum omnibus rebus suis excludatur. Et si forte aliquod dampnum dederit, seu iniuriam intulerit hiis qui sub hac pace nostra fuerint, per vicarium nostrum ad satisfaciendum compellatur, secundum formam pacis. Malum autem quod sibi factum fuerit, nunquam ei emendetur pro pace et treuga.

[23] Item, statuimus quod siquis contra tenorem pacis ceperit aliquem hominem in hac pace constitutum, statim teneat se de pace et treuga eiectum. Et omnia loca similiter que ipsum receperint, in quibus captum tenuerint cum assensu et voluntate domini loci. Et quicquid mali vel dampni, sibi et locis suis factum fuerit, nullo unquam tempore emendetur. Et si ante quam malum inde sibi fiat, captum restituerit, per capcionem faciat et det secundum quod in Usaticis continetur.

[24] Pro invasione autem pacis, det pro pena CXX solidos Barchinone de duplo, locis in quibus curret moneta Barchinone. In locis autem in quibus moneta iaccensis curret, LX solidos, si ceperit militem, clericum, civem vel burgensem. Pro alio vero homine similiter fiat sicut in Usaticis continetur, et det pro pena LX solidos Barchinone. In loco autem in quo current iaccenses, det pro pena XX solidos, de qua pena habeat is qui captus fuerit medietatem, et alia medietas inter episcopum et vicarium equis porcionibus dividatur. Pena nichilominus sacrilegii pro clerico capto episcopo deferatur.

[25] De malefactis autem huiusque datis in pace et treuga, vel alio modo, malefactores autem restituant dapnum datum, aut faciant in manu vicarii nostri iusticie complementum cuilibet querelanti.

[26] Ab hac autem pace excludimus omnes hereticos, et fautores et receptatores eorum, et reptatos qui se de bausia noluerint scondire secundum Usaticos Barchinone, et manifestos latrones.

[27] Item, statuimus quod si homines monasteriorum vel ecclesiarum, vel aliorum locorum religiosorum, inter se dampnum dederint, in corpore sive in rebus, et querimonia ista ad vicarium regis pervenerit, remittat eum vel eos ad dominos proprios. Et si ipsi, infra XV dies dampnum in posse dominorum suorum resarcire noluerint, deinde vicarius regis accipiat pignus in propriis personis, et causa illa fine debito terminetur sub eius examine.

[28] Item, statuimus quod siquis tenuerit pignora ab aliquo nobili vel milite, et ipse nobilis vel miles paces fregerit supradictas, pignus sit creditoribus salvum in redditibus universis. Sed fortitudines per paces et per vicarium diruantur, et penitus destruantur, si dictus nobilis vel miles secundum formam pacis maleficium noluerit emendare.

[29] Item, quicumque vicarius iuret dictas paces observaturam et deffensaturum, et secundum formam pacis in omnibus processurum.

[30] Violatores autem pacis teneantur satisdare, et pignora mittere tenencia in manu nostri vicarii, unusquisque per se. Si tamen dominus qui eos ad maleficium duxerit vel ad guerram voluerit satisdare, et pignora mittere pro se et militibus et aliis hominibus qui de domo et familia sua fuerint, recipiantur.

[31] Preterea, statuimus quod nullus in mansis nostris, vel ecclesiarum vel locorum religiosorum, vel hominum ville habitancium quicumque teneat, invitis habitatoribus, procuraciones, albergas, acaptes sive exacciones alias exhigere vel facere presumat. Quod qui fecerit sit pacis violator, de pena teneatur, et hoc totum intelligatur bona fide et bono intellectu.

[32] Siquis vero prescriptam pacem in aliquo, vel in aliquibus capitulis, violare presumpserit, statim apud vicarium querimonia deponatur, qui moneat invasorem. Et si infra XV dies postquam amonitus semel tantum fuerit, et noluerit dampnum quod dederit emendare, vel quod iuri pareat in manu eiusdem vicarii satisfactum per pignora tenenda ponere, extunc episcopus excomunicet eum, et deinde vicarius eiciat eum a pace et treuga, et cum tota pace, secundum quod ei visum fuerit, contra malefactorem et res suas insurgat, facturus ei a manifestis fautoribus suis dampnum quod poterit, excepto quod ignem non mittat, sed usque in duplum restituat, dampnum datum et expensas quas actor et vicarius cum tota pace fecerit in simplum restituat universas, et insuper pro pena CXX solidorum Barchinone de dupli, episcopo et vicario solvat, si illi qui paces fregerint fuerint milites, vel eorum filii, sive baiuli, vel homines villarum. Rustici vero, vel omnes alii homines, penam prestent, episcopo et vicario, XL solidos Barchinone de duplo, in omnibus locis in quibus moneta Barchinone currere consuevit. In aliis vero locis in quibus iaccenses currant, prestent, episcopo et vicario, pro pena XL solidos iaccenses, si illi qui paces fregerint fuerint milites, vel eorum filii, vel baiuli, vel homines villarum. Rustici vero, prestent, episcopo et vicario, XX solidos. Et isti omnes denarii de pena, et medietas dupli dampni dati per medium dividantur. Et una medietas, episcopi sit, et altera medietas sit vicarii, reliqua vero medietas dupli dampni dati sit tota iniuriam pacientis.

[33] Item, statuimus quod siquis monetam barchinonensem vel iaccensem falsaverit, vel ad fundendum alicubi portaverit, vel aliquam bazonayam de Cathalonia extraxerit, tanquam monete falsarius puniatur. Et siquis eum deprehenderit, de hiis que penes eum invenerit habeat terciam partem, et personam cum omnibus adducat et tradat vicario vel eius procuratori.

[24] Volumus autem, ut tam magnates et milites, quam cives et habitatores castrorum atque villarum, a XIIII annis et supra, supradictam pacem iurent, et bona fide observent. Quod si aliquis magnatus, vel miles, vel cives, vel castri vel ville habitator, huius formam pacis, infra octo dies postquam fuerit, ex parte nostra, monitus, iurare noluerit, sciat se cum rebus suis extunc positum extra pacem, et contra ipsum agravabimus manus nostras spiritualiter et temporaliter, ut viderimus expedire.

Actum est hoc IIIIº kalendas madii anno Domini Mº CCº XXVº.

Signum + Jacobi, Dei gratia regis Aragonum, comitis Barchinone et domini Montispesulani, qui hec iuro.

Sig+num [Guillelmi de Montecathano], vicecomitis biarnensis, qui hec iuro. Sig+num Raymundi de Cervaria, qui hec iuro. Sig+num Guillelmi de Cervilione, qui hec iuro. Sig+num Raimundi de Montecatheno, qui hec iuro. Sig+num Guillelmi [Raimundi], senescalci, qui hec iuro. Sig+num Guillelmi de Portella, qui hec iuro. Sig+num Guillelmi de Claromonte, qui hec iuro. Sig+num Guillelmi de Sancto Vincencio, qui hec iuro. Sig+num Guillelmi de Montegrino, qui hec iuro. Sig+num Bernardi de Manleuo, qui hec iuro. Sig+num Dalmacii de Castilione, qui hec iuro. Sig+num Petri de Savaçona, qui hec iuro. Sig+num Petri de [Cavatecio], qui hec iuro. Sig+num Petri de Medalia, qui hec iuro. Sig+num R. de Manleuo, qui hec iuro. Sig+num Bernardi de Salisfors, qui hec iuro. Sig+num Raymundi de Bel Dia, qui hec iuro. Sig+num Guillelmi de Sparaguera, qui hec iuro. Sig+num Guillelmi de Brullio, qui hec iuro. Sig+num Petri de Pulcro Podio, qui hec iuro. Sig+num Raimundi de Besora, qui hec iuro. Sig+num Gilaberti de Medalia, qui hec iuro. Sig+num Mironis de Luciano, qui hec iuro. Sig+num Guillelmi de Merles, qui hec iuro. Sig+num Bernardi de Tornamira, qui hec iuro. Sig+num Bernardi de Podio Alto, qui hec iuro. Sig+num Bernardi de Monte Regali, qui hec iuro. Sig+num Fferrarii de Collis, qui hec iuro, et plures alii.