In Dei nomine.

Hec est carta donationis et libertatis quam facio ego, Rannimirus rex, filius Sancii regis, vobis omnibus hominibus de Iacca, tam maioribus quam minoribus, presentibus et futuris.

Placuit michi libenti animo et spontanea voluntate, ut donarem et concederem vobis illos bonos fueros quos pater meus, Sancius rex, cui requies sit, misit in Iacca.

Dono et concedo vobis totos bonos fueros et tollo malos.

Et insuper, quia vos primi elegistis me in regem, dono vobis et concedo illam meliorem libertatem quam habent illi burgenses de Montpestler, et est talis: "Quod quicumque casam habuerit in burgo de Montpester, et ibi statione fecerit, de pecunia vel de aliquo negocio quod de aliqua parte ibidem adduxerit, nullam lecitam de causa illa dabit".

Hanc libertatem ego, Rannimirus rex, sicut superius scriptum est, dono et concedo vobis omnibus de Iacca; quod si aliquis malo ingenio casam in villa de Iacca habuerit, et ibi habitare noluerit, hanc nostre libertatis donationem nullomodo habebit.

Has totas donationes dono et concedo vobis, salva mea fidelitate et de omni mea posteritate per secula cuncta.

Facta carta anno Dominice Incarnationis Mº Cº XXXº IIIIº. Era Mª Cª LXXª II[I]ª. Mense februario, IIIº idus eiusdem mensis.

Ego, Rannimirus rex, suprascriptam donationem et libertatem laudo et confirmo, et manu propria hoc + corroboro.

Fuerunt testes istius donationis et libertatis, s[senior] Garcia Semenons de Grostan; et Garcia Garcez, filius eius maiordomo; et Petro Lopiz, frater eius, alferiz; Garcia Linz de Ortella; et Sanio Garcez, filius eius; Sanio Sanz de Ersum, Sanio Galinz de Baon, Sanio Fortugnons de Xavierr; Garcia Galinz, alcait; Exemen Garcez, filius Garcia Semenons de Grostan; Sancio Semenons de Ul; et Garcia Semenons, frater eius; Sancio Sanz de Bescasa, Pere Romeo; Lop Garcez, aitano; Garcia Garcez de Oscha; Dodo, episcopus in Oscha; Episcopus Garcia in Sesaraugusta; episcopus Michael in Tirassona; s[enior] Castang in Biel, vicecomitissa in Uno Castello, Fortung Galinz in Oscha, Ennecho Lopez in Napal, comite de Paliars in Boil, Fortung Dat in Barbastro.

Ego, Petrus, scriptor, iussu domini mei Rannimiri, hanc cartam scripsi et manu mea hoc + feci.

1.- [6] Dono et concedo vobis et successoribus vestris cum bona voluntate, ut non eatis in hoste nisi cum pane dierum trium. Et hoc sit per nomen de lite campale aud ubi ego sim circumdatus, vel sucessoribus meis, ab inimicis nostris. Et si domnus domus illuc non volet ire, mitat pro se uno pedone armato.

2.- [7] Et ubicumque aliquid comparare vel acaptare potueritis in Iacam, vel foras Iacam, hereditatem de ullo homine abeatis eam liberam et ingenuam sine ulo malo cisso.

3.- [8] Et postquam anno uno et die supra eam tenebitis sine inquetatione, quisquis eis inquetare vel tollere vobis voluerit, det michi LX solidos, et insuper confirmet vobis hereditatem.

4.- [9] Et quantum uno die ire et reddire in omnibus partibus potueritis, abeatis pascua et silvas in omnibus locis, sicuti homines in circuitu illius abent in suis terminis.

5.- [10] Et quod non faciatis bellum duellum inter vos nisi ambobus placeat, neque cum hominibus de foris, nisi voluntate hominibus Iacce.

6.- [11] Et quod nullus ex vobis sedeat captus dando fidanzas de vestro pede.

7.- [12] Et si aliquis ex vobis cum aliqua femina, excepto maritata, fornicationem faciatis voluntatem mulieris non detis caloniam. Et si sit causa quod eam forçet det ei marito aut accipiat per uxorem. Et si mulier forçata se clamat prima die vel secunda aprobet per veridicos testes iaccenses. Post tres dies transactos si clamare se voluerit nichil ei valeat.

8.- [13] Et si aliquis ex vobis, iratus, contra vicinum suum armas traerit: lança, spada, maça vel cultrum, donet inde mille solidos aut perdat pugnum.

9.- [14] Et si unus hoccidereit ad alium peitet D solidos.

10.- [15] Et si unus ad alium cum pugno percuxerit vel ad capillos aprehenderit, peitet inde XXV solidos.

11.- [16] Et si in terram iactet, peitet CCL solidos.

12.- [17] Et si aliquis in domo vicini sui iratus intraverit, vel pignora inde traxerit, peitet XXV solidos domno domus.

13.- [18] Et quod merinus meus non accipiat caloniam de ullo homine Iacce nisi per laudamentum de sex melioribus vicinis iaccensibus.

14.- [19] Et nullus ex omnibus hominibus de Iaca non vadat ad iudicium in ullo loco nisi tantum intus Iacam.

15.- [20] Et si aliquis falsa mensuram vel pesum tenuerit, peictet LX solidos.

16.- [21] Et quod omnes homines vadant ad molendinum in molendinis ubi voluerint, exceptis iudeis, et qui panem causam vendicionis faciunt.

In nomine sancte et individue Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus Sancti.

Hec est carta autoritatis et confirmationis quam facio ego, Rannimirus rex, filius Sancii regis, vobis omnibus hominibus de Iacca, tam maioribus quam minoribus, presentibus et futuris.

Placuit michi, libenti animo et spontanea voluntate et propter servicium quod michi fecistis et cotidie facitis, dono et concedo vobis illos bonos fueros quos pater meus Sancius rex, cui requies sit, dedit antecessoribus vestris quando populavit Iaccam. Et sunt tales:

[1] In primis hoc illis dedit, ut non fuissent in hoste nisi cum pane dierum trium. Et hoc fuisse per nomen de lite campale, aut ubi rex fuisset circumdatus ab inimicis suis. Et si dominus domus ire illuc noluisset, misisset pro se uno pedone armato.

[2] Et ubicumque aliquid comparassent vel accaptassent in Iaccam vel foras Iaccam hereditatem de ullo homine, habuissent eam liberam et ingenuam sine ullo malo cisso.

[3] Et postquam anno uno et die eam tenuissent sine inquietatione, quisquis eis inquietare vel tollere voluisset, dedisset regi LX solidos, et insuper confirmasset hereditatem.

[4] Et quantum uno die ire et redire in omnibus partibus potuissent, habuissent pascuis et silvis in omnibus locis, sicuti homines in circuitu illius habebant in suis terminis.

[5] Et quod non fecissent bellum, duellum, inter se nisi ambobus placuisset, neque cum hominibus de foris, nisi voluntate burgensium.

[6] Et quod nullas ex eis fuisset captus dando fidancias de suo pede.

[7] Et si aliquis illorum cum aliqua femina, excepta maritata, fornicationem fecisset voluntate mulieris, non habuisset caloniam. Et si fuisset causa quod eam forciasset, pariasset eam vel accepisset uxorem. Et si mulier forzatam se clamasset prima die vel secunda, approbasset per veridicos testes iaccenses; post tres dies transactos nichil ei valuisset.

[8] Et si aliquis illorum, iratus, contra vicinum suum armas traxisset, lanza, spada, maza, vel cultrum, pariasset mille solidos, vel perdidisset pungno.

[9] Et si unus occidisset alium, pariasset D solidos.

[10] Et si unus alium cum pugno percussisset vel ad capillos apprehendisset, pariasset XXV solidos.

[11] Et si in terram iactasset, pariet CCL solidos.

[12] Et si aliquis in domo vicini sui iratus intrasset, vel pignora inde traxisset, pariasset XXV solidos domino domus.

[13] Et quod merinus regis non accepisset caloniam de ullo homine Iacce nisi per laudamentum de sex melioribus vicinis iaccensibus.

[14] Et nullus ex omnibus hominibus de Iacca fuisset ad iudicium in ullo loco, nisi tantum intus Iaccam.

[15] Et si aliquis falsam mensuram vel pesum tenuisset, pariaset regi LX solidos.

[16] Et quod omnes homines iaccenses vadant ad molendum in molendinis ubi voluerint.

[17] Et super hoc totum, ego Rannimirus rex, pro remedio animarum patris et matris mee et fratrum meorum, dono et concedo vobis omnibus hominibus de Iacca, tam maioribus quam minoribus, qui stationem in Iaccam faciebatis in die obitus Adefonsi fratris mei, de peccunia vel de aliquo negocio quod de aliqua parte ibidem adduxeritis in Iaccam, neque in toto meo regno, nullam lecitam detis vos nec omnis posteritas vestra per secula cuncta. Post prefatum diem, si populatores ibi venerint, et casas ibi habuerint et stationem fecerint, hanc libertatem habeant. Quod si aliquis malo ingenio casam in Iaccam habuerit et stationem ibi facere noluerit, hanc libertatem nullo modo habebit.

[18] Et dono vobis medietatem de illos meos balneos, cum medietate de illo orto, ad claudendum villam.

Has donationes dono et concedo vobis per secula cuncta. Amen.

Ego Rannimirus, rex, hanc cartam et donationem superius scriptam laudo et confirmo, et manu mea hoc sig+num corroboro.

Sig+num Raimundi, comes.

Sig+num regis Ildefonsi, filii Barchinonensium comitis, qui hoc laudo et propria manu mea confirmo et signo.

Sig+num Petri, regis Aragonum, et comitis Barchinonensium.

In Dei nomine et eius divina clemencia.

Ego Ildefonsus, Dei gratia rex Aragonensium, comes Barchinonensium et marchio Provincie, laudo et concedo atque confirmo consilio Richardi, venerabilis oscensis episcopi, et Sancii de Orta, maioris in domo nostra, et Furtunii de Vergua, et Marcho Ferricii, et aliorum multorum bonorum virorum, antiquas Iacce consuetudines et fuoros, et tocius ille terre que est ultra serram versus montana Iacce.

Scio enim quod in Castella, in Navarra, et in aliis terris solent venire Iaccam per bonas consuetudines et fuoros addiscendos et ad loca sua transferendos.

[1] In primis igitur laudo et confirmo quod homines de Iacca, de bonis que Deus eis dederit, sive habeant infantem sive non, possint ordinare de bonis suis et hereditatibus sicut eis placuerit, nullo homine contradicente.

Si autem non destinaverint, remaneant res eorum magis propinquis qui de pro eis debeant succedere; et si non habent propinquos, res eorum dentur pauperibus.

Si autem fuerit extraneus qui moriatur Iacce, vel in illa terra ultra serram, si destinamentum fecerit fiat sicut destinaverit. Si autem non fecerit destinamentum, serventur res eorum vel illius per XXX dies.

Et si venerint eius consanguinei vel consanguinee de quo non dubitetur, reddantur ei due partes de tota illa pecunia, et tertia detur pro anima sua consilio bonorum hominum et episcopi vel capituli de Iacca.

Si autem nullus de consanguineis venerit, tota pecunia detur pro anima sua, eorundem consilio.

[2] Preterea homines de Iacca caveant caucius negotiatiori, et de tota illa terra. Et si emerint aliquid vel fuerint fideiussores aut manulevatores in die compromissa, extraneis mercatoribus persolvant; quod si non fecerint, hereditates eorum impignorentur vel vendantur, et illorum corpora tradantur mercatoribus, et ideo nullus sit fideiussor vel manulevator, ultra quam potest.

[3] De latronibus vero, ita statuimus, in unaquaque villa tres vel IIII de melioribus iurent quod non celabunt furta, sed demonstrabunt merino regis; et merinus non audeat discooperire illum qui furem hostendet et veniat fur in potestatem regis. Quod si aliquis fuerit ausus contradicere merino ne capiat furem, dicat vel nunciet hic merinus domino regi. Et rex de tota villa faciet justiciam, et de illis qui deffenderit furem faciet sicut de ipso fure deberet facere.

[4] Si quis rapuerit vel furatus fuerit oves vel capras, pro unaquaque pectet novem.

Nullus audeat pignorare bovem vel ovem vel capram, si habeat alius in quo possit pignorari; et si non habeat aliud in quo pignorari possit, consilio merini pignoret oves vel boves.

Si quis pignoraverit bovem, ovem vel aliam bestiam, non moriatur pignus ante VIIIIem dies.

Et nemo sit ausus reddere pellem uni bestie pro pellem alterius bestie que mortua est in pignore; sed pellem illius bestie que mortua est reddat et non aliam; quod si fecerit iudicetur sicut latro.

[5] Ganata, cum descendunt in Yspaniam, non jaceant in vetatis militum, nisi pro una nocte, et pro illa nichil donent vel parient.

[6] Herbas et aquas domini regis franchas habeant et liberas.

[7] De apellitis ita statuimus: cum homines de villis vel qui stent in montanis cum suis ganatis audierint apellitum, omnes accipiant arma, et dimissis ganatis et omnibus aliis suis faciendis sequantur apellitum.

Et si illi qui erunt magis remoti, invenerint in villa magis proxima apellito homines qui nondum fuerint egressi, tunc villam illam que tardius secuta est apellitum pectet unam baccam domino ville; et unusquisque homo ex illis qui tardius secutus est apelitum et quem magis remoti precesserunt, paccet III solidos; et ex illis duodecim denarii sint domini regis, XII sint domini ville, duodecim alteri sint de illis iunctariis.

[8] Tamen in Iacca et in aliis villis sint aliqui nominati et certi, quos elegerint consules qui remaneant ad villas custodiendas et deffendendas.

[9] In placitis postquam erit iudicatum placitum et ex toto diffinitum, carte reddantur in manu alchaldi, et ipse frangat cartas.

Si quis cartam traxerit vel fecerit, corpus illius sit iudicatum et quicquid habeat sit et remaneat in manu domini regis.

[10] Ganata, cum descendunt in Yspaniam, nullus miles vel alius audeat furari vel rapere vel pignorare ulla occasione.

[11] Certa loca sint in cequiis in quibus ganata bibant, ne cequie frangantur.

[12] Si quis fuerit convictus vel probatus, quod sciens fecerit falsum testimonium, et falsum iuraverit ad alium exheredandum, de corpore eius fiat iusticia, et tota illius hereditas veniat ad manum domini regis.

[13] Mercatores de Iacca vel alios homines extraneos, nullus audeat pignorare nec disturbare nisi fideiussor sit manulevator vel creditor. Si quis hoc deinde faceret, mille solidos nobis pectaret.

[14] Si quis faciat comendas in Iacca, sit illa comanda salva et secura, et nullus vel merinus vel alius audeat illam capere vel tollere aut forciare, si ille cuius est comanda vellit facere directum in curia, si quis de eo conqueratur.

[15] Si vero fuerit latro vel raptor, qui non possit facere iusticiam vel stare directo et racioni si aliquis de illo conqueritur, emparet merinus illam comandam.

[16] Firam sive nundinas habeatis singulis annis in festum sancte crucis madii, que duret per XV dies, octo scilicet dies post festum sancte crucis et alios VIII dies ante illud festum.

Omnes etiam illi qui ad illas venerint nundinas, sub proteccione et deffensione nostra suscipimus, quicumque vel undecumque sint.

Actum est hoc apud Iaccam mense novembri Era Mª CCª XXª Vª.

Teste me rege in Aragone, regnante in Barchinonia et in Provincia dominante.

Signum + regis Aragonensium, comitis Barchinonensium et marchionis Provincie.

Teste episcopo Richardo, in Osca et Iacca; Fortunio de Verga, domino in Uno Castello; Iohanne de Verga in Oscha, episcopo Raimundo in Cesaraugusta, Belengario de Intencia in Burgia, Michaele de Valamanzano in Epila, Artaldo de Alagone in Alaone, Sancio d'Orta maiori domo, Marcho Ferricio, Exemeno de Lusia in Sos, Pedro Cornelio, et Exemenio Cornelio in Exea.

Ego Bernardus de Valle, domini regis notarius, hoc scripsi mandato eiusdem et hoc signum + feci mense et era qua supra.

Sit notum cunctis, quod ego, Petrus, Dei gratia rex Aragonesium et comes Barchinonensium, laudo, concedo, atque confirmo vobis, omnibus hominibus de Iacca presentibus atque futuris, omnes fueros et consuetudines quas serenissimi antecessores mei piissime recordationis concesserunt et donaverunt vobis, hoc modo quod perpetuo illos fueros et illas consuetudines abeatis et possideatis libere et quiete et sine alicuius contradictione et impedimento, prout in instrumentis factis et auctoritatis vobis ab illis antecessoribus meis habetur plenarie et continetur.

Date Iacce, mense novembri, per manum Iohannis de Beraxen, domini regis notarii et mandato eius scripta, Era Mª CCª XXXª Vª.

Huius rey testes sunt, Guillelmus de Castellazolo, Petrus Latronis, Eximinus de Lusia, Michel de Lusia, Petrus de Pomar, Adam de Alascuno, Arnaldus de Alascuno, Petrus Castang.

Signum + Petri, regis Aragonensium et comes Barchinonensium.

Signum + Iohannis Beraxensis, domini regis notarii.

In Christi nomine.

Manifestum sit omnibus, quod nos Iacobus Dei gratia rex Aragonum, comes Barchinone et dominus Montispesulani; subiectorum nostrorum commodum nostrum proprium extimantes, et considerantes fidelitatem et legalitatem quam vos dilecti et fideles nostri iurati et totum concilium Iacce nobis et antecessoribus nostris provide habuistis; antecessorum nostrorum sequentes vestigia, ex certa sciencia et consulte, bono animo et gratuita voluntate, cum hac presenti carta perpetuo valitura laudamus, concedimus, et confirmamus vobis predictis iuratis et toti concilio Iacce, natis et nascituris, presentibus et futuris, omnes foros et consuetudines ac franchitates quos et quas antecessores nostri vobis omnibus concesserunt, et sicut in cartis vestris plenius continentur, et sicut eos melius hactenus, cum cartis et sine cartis, habuistis et rationabilibus possedistis. Ita quod ea omnia habeatis, teneatis, et possideatis secure, potenter, et integriter, vos et successores vestri post vos, ad fidelitatem nostram et nostrorum omnium successorum.

Data Cesarauguste, II idus marcii Era Mª CCª LXª tertia.

Signum + Iacobi, Dei gratia regis Aragonum, comitis Barchinone et domini Montispesulani.

Huius rey testes sunt: G. episcopus Osce, B. episcopus Ylerde, S. episcopus Cesarauguste, G. episcopus Tirasone, F. infans Aragonum, Nuno Sancii, G. de Montecatano vicecomes Bearni, G. de Cervaria, R. de Montecatano, G. Raymundi senescaldus, P. Ferrandi de Albarracino, P. Aunesii, Ato de Focibus, P. Cornelii, Ato Orella, Valesius de Bergua, Rodericus Eximinus de Luna, Aznarius de Ossera, P. Petri, iusticia Aragonum.

Sig+num Bertrandi de Villa Nova, qui mandato domini regis et Guillelmi Rabatie, notarii sui, hoc scripsit loco, die, era, et anno prefixis.

In Christi nomine.

Sit notum cunctis, quod nos Iacobus, Dei gratia rex Aragonum, comes Barchinone et dominus Montispesulani; attendentes quod vos dilecti ac fideles nostri iurati et totum concilium Iacce, ad pacem et concordiam inter nos et vos reformandam bono corde venitis, et mandata nostra suscipitis humiliter et devote; considerantes etiam legalitatem et fidelitatem vestram quam nobis et nostris antecessoribus observastis, et grata servitia qui facitis et fecistis, per nos et omnes successores nostros a modo et imperpetuum, bono animo et spontanea voluntate, damus et confirmamus vobis et successoribus vestris, omnes fueros et bonas consuetudines et libertates actenus obtentas, sicut eas unquam melius habuistis integriter, bona fide et sine enganno.

Promitentes vobis hec omnia et singula nos inviolabiliter perpetuo servaturos.

Confirmantes etiam vobis omnia instrumenta vobis concessa a nobis et ab antecessoribus nostris usque in hodiernum diem.

Et hec omnia iuramus nos vobis tenere, per Deum et hec sancta IIII evangelia corporaliter tacta.

Et sitis salvi et securi, sub fide nostra, sicut boni vassalli et fideles nostri, ad fidelitatem nostram et successorum nostrorum, per secula cuncta.

Et de hoc toto recipimus vos in Dei fide et legalitate nostra.

Data apud Alcalanum, kalendas aprilis Era Mª CCª LXª quinta.

Signum + Jacobi, Dei gratia regis Aragonum, comes Barchinone et dominus Montispesulani.

Huius rey testes sunt: S. archiepiscopus tarrachonensis, B. episcopus ylardensis, F. F. magistro milicie Templi, R. Fulco vicecomes Cardone, G. de Cardona, Geraldus Alamandi, Berengarius de Erillo, Rodericus de Lizana, Vallesius de Bergua, Sancius de Orta, Petrus de Pomar.

Ego, Arnaldus, gramaticus, scriptor domini regis, mandato ipsius pro G. Rabatie, notario suo, hoc scribi feci meumque sig+num aposui, loco, die, et Era prefixis.